• Na czasie
    FOOTBALL
    Dzisiejsze słowniki podają dwie formy tego słowa: angielską football i spolszczoną futbol. Ta druga, jako częstsza, jest przytaczana na
    pierwszym miejscu, pierwszą można znaleźć jako odsyłacz. W polskich słownikach międzywojennych, w których wyrazy te pojawiły się po raz pierwszy, przewaga futbolu nad footballem nie była jeszcze widoczna – formy te podawano w różnej kolejności, a prócz nich notowano inne postaci oboczne: foot-ball i futbal. W powojennym słowniku Doroszewskiego adaptację footballu chciano chyba nadmiernie przyspieszyć, w rezultacie słowo to zostało w ogóle pominięte, a futbol odesłano do piłki nożnej. Dziś football w polskich tekstach pojawia się głównie w nazwach własnych – obcych lub polskich, pretensjonalnie zinternacjonalizowanych, por. „W tym dniu w Płocku odbędzie się «PLOCMAN FOOTBALL CUP ’98», czyli I Mistrzostwa w Komputerowej Piłce Nożnej o Puchar Prezydenta Miasta Płocka” (Tygodnik Płocki).
    Mirosław Bańko
     
  • Łatwo pomylić
    PROTEKCJONALNY, PROTEKCYJNY
    Protekcjonalne zachowanie jest wyrazem czyjegoś poczucia
    wyższości i pobłażliwości dla osoby ocenianej jako mniej ważna: „Eksmałżonka przyszła ubrana z wyszukaną elegancją, prowokacyjnie wydekoltowana, pachnąca znakomitymi perfumami, z protekcjonalnym uśmiechem na twarzy…” (J. Janicki, A. Mularczyk, Dom). Protekcyjne działanie natomiast ma związek z protekcją – w wymiarze państwowym (np. protekcyjne cła) albo prywatnym (np. protekcyjny telefon). Wyrazy te mają źródło w łacińskim protegere ‛chronić’, przy czym protekcyjny to regularny przymiotnik od protekcja (por. lekcjalekcyjny i in.), protekcjonalny zaś to polski neologizm powstały na wzór pary pretensjapretensjonalny.
    Mirosław Bańko
     
  • To ciekawe
    FANTASTYCZNY
    Fantastyczny to typowy językowy intensyfikator – słowo używane dla
    podkreślenia wielkości lub intensywności czegoś. Osoby, rzeczy i zjawiska określane w taki sposób oceniamy pozytywnie, por. fantastyczna dziewczyna, kariera, koniunktura, okazja, zabawa. Wybór synonimicznych określeń jest ogromny, np. bajeczny, boski, cudowny, fenomenalny, genialny... W zakresie słownictwa oceniającego synonimia jest w ogóle bardzo bogata.
    Mirosław Bańko
     
Słowo dnia: niepokoić

Zagraj z nami!

Chcesz sprawdzić swoją znajomość języka?

Zagraj teraz

Zasady pisowni

24. [134] Pisownia wyrażeń typu dziko rosnący, lekko strawny, nowo otwarty
Wyrażenia, w których pierwszy człon jest przysłówkiem, a drugi jest imiesłowem odmiennym lub przymiotnikiem określanym przez ten przysłówek, traktuje się jako zestawienia i pisze rozdzielnie, np.
cicho pisząca (maszyna), daleko idący (wniosek), dziko rosnący, jednakowo brzmiący, wolno stojący (dom);
biało nakrapiany, świeżo malowany, wysoko kwalifikowany, zdalnie kierowany;
blisko spokrewniony, ostro zakończony;
ogólnie przyjęty, ostro kuty;
nowo mianowany, nowo powstający, nowo przyjęty, ciężko strawny (ale także: ciężkostrawny), lekko strawny (ale także: lekkostrawny), łatwo zapalny, trudno czytelny;
czysto naukowy, czysto praktyczny, lśniąco biały, rdzennie polski, ściśle naukowy, średnio zamożny (ale także: średniozamożny), wiecznie młody.
UWAGA: Niektóre wyrażenia tego typu scaliły się i traktowane są jako wyrazy pisane łącznie. Oznacza to, że składniki tych połączeń nie wykazują już doraźnej cechy obiektu, do którego się odnoszą, lecz – niekiedy ze zmianą znaczenia – stanowią o jego trwałej właściwości, np.
dalekowidzący, krótkowidzący (o kimś z wadą wzroku),
jasnowidzący (= jasnowidz), ale: jasno widzący skutki swego postępowania,
klej szybkoschnący, ale: szybko schnąca tkanina,
niskosłodzony,
niskozmineralizowany,
płyta długogrająca (= longplay), ale: długo grająca orkiestra,
równouprawniony,
słabowidzący, słabosłyszący (= schorzenia), ale: kierowca słabo widzący drogę, uczeń słabo słyszący podpowiedź,
średnioroczny (= obliczony w skali roku), ale: średnio roczny pobyt za granicą (= trwający około jednego roku),
średniozmineralizowany,
wszystkowidzący (= bystry), ale: wszystko widzący (wokół siebie),
wszystkowiedzący (= mądry), ale: wszystko wiedzący (o czymś),
wysokosłodzony,
wysokozmineralizowany,
zestaw głośnomówiący, ale: głośno mówiący nauczyciel.
 
 
... >>

Zmieniają się czasy,
zmieniają się słowa

Zobacz w Słowniku języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego, jak przez pół wieku zmieniło się słowo azbest
Więcej słów

Powiedz to inaczej

Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego